ยาหมดอายุ ยาเสื่อมสภาพ

ยาถือเป็นหนึ่งในปัจจัยสี่ ที่มีประโยชน์สำหรับการดำรงชีวิตของมนุษย์ ใช้สำหรับบรรเทาอาการหรือรักษาโรคต่างๆ การใช้ยา หรือเครื่องสำอางค์ที่หมดอายุ หรือเสื่อมสภาพ อาจทำให้เกิดอันตราย เช่น ทำให้ผิวหนังระคาย กระเพาะอาหารระคายเคือง หรือทำให้โรคลุกลาม ไตวาย หรือไตอักเสบได้

1. ยาที่ยังไม่ได้เปิดใช้ จะหมดอายุตามวันหมดอายุที่ระบุอยู่บนฉลากหรือบรรจุภัณฑ์
2. วันหมดอายุ อาจใช้คำว่า ยาสิ้นอายุ หรือ Exp. เช่น Exp. 27/03/2015 (วันหมดอายุ คือ 27 มีนาคม 2015)
3. ยาบางยี่ห้อระบุเพียงเดือนและปีที่หมดอายุ วันหมดอายุจะเป็นวันสุดท้ายของเดือนนั้น เช่น
Exp:08/2013 (วันหมดอายุ คือ 31 สิงหาคม 2013)

ยาเสื่อมสภาพ ถือเป็นยาที่หมดอายุก่อนวันที่กำหนดบนฉลากยา
ปัจจัยที่ทำให้ยาเสื่อมสภาพ เช่น แสง ความร้อน อุณหภูมิ ความชื้น

การป้องกันการเสื่อมของยา

1. เก็บในภาชนะที่ปิดสนิทมิดชิด
2. ไม่ควรแบ่งบรรจุจากภาชนะบรรจุเดิมของยา โดยที่ยังไม่ต้องการใช้
3. เก็บให้ห่างจากแสง ความร้อน และความชื้น

อายุของยา และการเสื่อมสภาพ

1. ยาเม็ด/ยาแคปซูล
ยาที่บรรจุรวม เช่น เป็นกระปุก ขวด หลอด จะมีอายุประมาณ 1 ปี หลังเปิดใช้
ยาที่บรรจุอื่น เช่น เป็นแผง ยาที่เหลือจะมีอายุตามวันหมดอายุ ที่ระบุบนบรรจุภัณฑ์
ลักษณะการเสื่อมสภาพ เช่น เม็ดแตกร่วน ชื้น บิ่น สีเปลี่ยน มีจุดด่างขึ้นรา มีกลิ่นผิดไปจากเดิม เหนียวเยิ้ม แคปซูลบวมพอง ผงยาเปลี่ยนสี
2. ยาปฏิชีวนะที่ต้องผสมน้ำ
อายุหลังเปิดใช้ เก็บที่อุณหภูมิห้อง จะมีอายุประมาณ 7 วัน (เก็บในตู้เย็น จะมีอายุประมาณ 14 วัน)
ลักษณะการเสื่อมสภาพ เช่น ตะกอนจับกัน
เป็นก้อน เกาะติดกันแน่น เขย่าแล้วไม่กระจายตัวมีความเข้มข้น กลิ่น สี หรือรสชาติ เปลี่ยนไป

3. ยาน้ำ เช่น ยาน้ำแขวนตะกอน (Suspension)
อายุหลังเปิดใช้ จะมีอายุประมาณ 6 เดือน
ลักษณะการเสื่อมสภาพ เช่น ตะกอนจับกันเป็นก้อนเวลาเขย่าแล้วไม่กระจายตัวดังเดิม หรือมีการแยกชั้นของน้ำกับน้ำมัน มีความเข้มข้น กลิ่น สี หรือรสชาติ เปลี่ยนไป
4. ยาน้ำเชื่อม (Syrup)
อายุหลังเปิดใช้ ให้เก็บที่อุณหภูมิห้อง จะมีอายุประมาณ 1 เดือน ไม่เแนะนำให้เก็บในตู้เย็น เนื่องจากไม่ช่วยยืดอายุของยา และอาจทำให้ยาตกตะกอน หรือน้ำเชื่อมตกผลึก)
ลักษณะการเสื่อมสภาพ เช่น ขุ่นมีตะกอน ผงยาละลายไม่หมด สีเปลี่ยน มีกลิ่น หรือรสบูดเปรี้ยว
5. ยาทา (ครีม เจล ขี้ผึ้ง)
อายุหลังเปิดใช้ จะมีอายุประมาณ 6 เดือน (ยกเว้นยาที่ใช้กับดวงตา หลังเปิดใช้ จะมีอายุประมาณ 1 เดือน) ลักษณะการเสื่อมสภาพ เช่น เนื้อยาแยกชั้น จับรวมเป็นก้อน ไม่เป็นเนื้อเดียวกัน สี กลิ่น เปลี่ยนไปจากเดิม

6. ยาหยอดตา ยาป้ายตา ยาล้างตา ยาหยอดหู น้ำตาเทียม
อายุหลังเปิดใช้ ชนิดผสมสารกันเสีย จะมีอายุประมาณ 1 เดือน ชนิดไม่ผสมสารกันเสีย ไม่กายใน 1 วัน (เช่น น้ำตาเทียม Cellufresh,Tears Naturale Free, Vislube)
ลักษณะการเสื่อมสภาพ เช่น สีของยาเปลี่ยนไปจากเดิม ขุ่น มีตกตะกอน เมื่อใช้หยอด หรือทา จะมีอาการแสบมากกว่าปกติ
7. น้ำยาล้างคอนแทคเลนส์
อายุหลังเปิดใช้ จะมีอายุแตกต่างกันในแต่ละยี่ห้อ โดยมีข้อมูลระบุอยู่ บนบรรจุภัณฑ์ เนื่องจากมีส่วนประกอบต่างกัน
ลักษณะการเสื่อมสภาพ เช่น สีของน้ำยาปลี่ยนไปจากเดิม ฝุ่น มีตะกอน เมื่อใช้คอนแทคเลนส์ จะมีอาการแสบตามากกว่าปกติ
8. น้ำเกลือ (Normal Soline) น้ำกลั่น (Sterile Water)
อายุหลังเปิดใช้ จะมีอายุประมาณ 1 เดือน
ลักษณะการเสื่อมสภาพ เช่น สีของน้ำยาปลี่ยนไปจากเดิม ขุ่น หรือมีตะกอน
9. เครื่องสำอาง
เครื่องลำอางบางยี่ห้อ ระบุเพียงวันที่ผลิตไว้ และมีสัญลักษณ์ “หมดอายุหลังจากเปิดใช้” กำกับอยู่บนบรรจุกันท์ โดยระบุตัวเลขและตัวอักษร M เช่น 6 M มีหมายความว่า มีอายุ 6 เดือนหลังจากเปิดใช้
ลักษณการเสื่อมสภาพ เช่น มีสี กลิ่น เปลี่ยนไปจากดิน ชั้นน้ำมัน แยกตัวออกจากเนื้อครีม
เมื่อเปิดใช้เครื่องลำอาง ควรเขียนวันที่หมดอายุติดไว้บนรรรจุภัณฑ์

ยาที่เปิดใช้แล้ว จะมีอายุเหลือตามแต่ชนิดของยา แต่ต้องไม่เกินวันหมดอายุที่ระบุจากบริษัทยา
(ให้ยึดอายุที่เหลือน้อยกว่า) เช่น ยาทาผิวหนัง : Mfg. 8/15 Exp. 8/17 อายุหลังเปิดใช้ยาทาผิวหนัง : 6 เดือน
กรณีที่ 1. ลูกค้าเปิดใช้ : 1/8/16 วันหมดอายุของยา :1/2/17 (ไม่ใช่ 31/8/17)
กรณีที่ 2. ลูกค้าเปิดใช้ : 1/3/17 วันหมดอายุของยา :31/8/17 (ไม่ใช่ 1/9/17)
ยา หรือเครื่องลำอางที่หมดอายุ หรือเสื่อมสภาพ ถือเป็นสารอันตรายไม่ควรนำมาใช้กับร่างกาย
อ้างอิง :
1. คลังข้อมูลยา คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล
2. ฝ่ายเกสัชกรรม คณะแพทยศาสตร์ โรงพยาบาลรามาธิบดี มหาวิทยาลัยมหิดล